Het is 21 juli 2023. Op reis met het Franciscaans JongerenWerk in ‘Franciscanië’ ben ik op een middag in de bovenkerk van de San Francesco in Assisi. Het is bloedheet en ook de Italiaanse mussen vallen van het dak van de hitte. Ik sta bij een grote, glazen vitrine en mijn hart wordt nog warmer dan het al was. In de vitrine zie ik het uitgerolde en gezegelde perkament van de Regel van de minderbroeders uit het jaar 1223. Een handgeschreven document dat 800 jaar heeft overleefd. Dat alleen al roept eerbied op.
Het woord ‘Regel’ vraagt om enige uitleg. Spontaan kan dit woord negatieve associaties oproepen. Nederlanders houden niet zo van ‘regels’ omdat daar veel ‘moeten’ aan vastkleeft. En soms onzinnigheid: ‘regeltjes om de regeltjes’.
In religieuze termen is een Regel iets kostbaars. Er wordt de levensvorm, de manier van leven in beschreven, die kenmerkend is voor zusters of broeders van ordes of congregaties. Het is een identiteitsdocument: dit is wie we zijn of willen zijn. De diepste bron waaruit Franciscus en zijn broeders leefden (de drie-ene God), de inrichting van hun leven (waar verblijven, hoe bidden en werken, wat eten, hoe omgaan met geld, hoe zieke broeders verzorgen, hoe elkaar vergeven etc.) en de richting (op weg naar het Land van de Levenden) worden erin beschreven.
Nieuwe vorm van religieus leven
Twee zaken zijn interessant om op te merken. Bij een grote kerkvergadering in 1215 (het Vierde Concilie van Lateranen) was bepaald dat er geen nieuwe ordesregels meer uitgevaardigd mochten worden. Er waren er al genoeg (b.v. van de Benedictijnen en de Augustijnen) en nieuwe bewegingen in de kerk zouden daarom een reeds bestaande regel moeten gebruiken. Maar Franciscus had al in 1209 mondelinge toestemming van de paus gekregen om met een nieuwe vorm van religieus leven te beginnen, en daar kon hij op terugvallen. Bovendien was het rondtrekkend leven (‘itinerant leven’) als religieuzen iets nieuws in die tijd en dat vroeg om een andere Regel. Het maakt bijvoorbeeld nogal een verschil of je iedere nacht in een eigen klooster slaapt of dat je ‘s morgens niet weet waar je de komende nacht zult verblijven.
Een tweede ding. Bij een regel kun je al gauw denk aan het woord ‘voorschriften’. De broeders moeten zus en zo leven. Maar veeleer dan een aantal vóórschriften bevat de Regel een aantal náschriften. Franciscus kreeg onverwacht een aantal vrienden en andere bondgenoten die net als hij wilden leven volgens het evangelie. En als je eenmaal een groep bent dan moeten er dingen ‘ge-regel-d’ worden. In het dagelijks leven stootten ze daardoor op vragen die om antwoorden vroegen. En dan ging het over heel basale zaken als eten, slapen, bidden, werken. Daarover spraken ze met elkaar en dus spraken ze dingen af naar aanleiding van heel concrete ervaringen die ze hadden opgedaan. De Regel staat dus vol wijsheid die Franciscus met zijn broeders al doende had opgedaan. Op die manier is de Regel dus veeleer een inspiratie-document dan een wettisch document. Een klein voorbeeldje. In de Regel worden de broeders aangespoord om goedkope kleding te dragen. Daardoor zouden ze dichter bij de armen blijven. Maar in onze tijd is goedkope kleding vaak afkomstig uit naaiateliers uit goedkope-lonen-landen, waar de arbeiders (zelfs kinderen) worden uitgebuit. Op die manier moeten de broeders dus ook in onze tijd steeds weer met elkaar in gesprek blijven gaan om de geest van de Regel vorm te geven in het dagelijks leven anno 2023.
Fer van der Reijken ofm
