Brazilië kent al vanaf omstreeks 1500 een franciscaanse aanwezigheid. De eerste broeders kwamen daar aan niet lang nadat de Portugese ontdekkingsreiziger en militair Pedro Álvares Cabral Brazilië ‘ontdekte’ en in bezit nam voor de Portugese kroon.

Gebrek aan priesters

De voornaamste reden voor de Nederlandse minderbroeders om naar Brazilië te gaan, was het enorme gebrek aan priesters daar. Hun eerste stichting in 1899 in Manaus in het Amazonegebied was geen succes. Door ziekte en overlijden bleef er slechts één broeder over.

Manaus werd geruild voor het zuidelijker gelegen Niterói, tegenwoordig een voorstad van Rio de Janeiro aan de baai van Guanabara. Ook dat werd geen succes, zodat de broeders in 1902 verhuisden naar Ouro Prêto, een koloniaal stadje in het binnenland van de deelstaat Minas Gerais. De enige plaats waar de broeders sinds het begin van de twintigste eeuw nog aanwezig zijn, is São João del Rei.

Verboden terrein

De werving van nieuwe broeders in Minas Gerais was niet eenvoudig, als gevolg van een traditie uit de koloniale tijd en de tijd van het keizerrijk (1822-1889) toen de deelstaat centrum was van de goudwinning en verboden terrein voor religieuzen.

De aandacht werd daarom gericht op de meest zuidelijke deelstaat Rio Grande do Sul waar veel Duitse en Italiaanse immigranten woonden. Pas in 1930 traden de eerste Braziliaanse broeders in. Vanaf 1931 had de broederschap een eigen noviciaat en filosofische en theologische priesteropleiding.

De broeders bedienden zowel in deelstaat Minas als in Rio Grande uitgestrekte parochies vaak gecombineerd met sociale activiteiten zoals onderwijs en armenzorg.

Zelfstandige provincie

Het plan was om in 1940 van de vanuit Nederland bestuurde franciscaanse huizen in Brazilië een zelfstandige provincie te maken. De oorlog gooide echter roet in het eten en pas in 1949 werd de Provincie van het Heilig Kruis (Santa Cruz) geïnstalleerd, met Serafim Lunter als eerste provinciaal. Na hem kwamen er nog drie Nederlandse provinciaals, tot in 1980 Patrício Moura Fonseca gekozen werd als leider van de provincie.

In 1966 werd de provincie van Rio Grande do Sul, die meer dan 1700 km van het toenmalige provincialaat in Divinópolis verwijderd is, een zelfstandige eenheid, onder de naam: Sao Francisco de Assis. Op een enkeling na kwamen toen alle Nederlandse broeders van Rio Grande naar Minas. Vandaag de dag zijn er naast de twee van oorsprong Nederlandse provincies nog vier andere provincies en drie zelfstandige custodieën in Brazilië gesticht door franciscanen uit andere landen (Portugal, Verenigde Staten, Duitsland en Italië.)

Lange tijd had de provincie Santa Cruz een aantal scholen, van kleuterklas tot middelbaar onderwijs, vaak met internaten. Tegenwoordig is het ‘Colégio Santo Antônio’ in Belo Horizonte nog de enige school van de provincie. De laatste jaren verzorgt de broederschap echter speciale cursussen voor arme Afro-Braziliaanse studenten, bekend als Educafro, dit ter voorbereiding op een verdere wetenschappelijke studie of beroepsopleiding. Een andere markante activiteit is die van kinderopvang en van jongerenwerk speciaal gericht op straatjeugd.

Het provincialaat van de Heilig Kruisprovincie was oorspronkelijk gevestigd in Divinópolis maar werd later verplaatst naar Belo Horizonte, hoofdstad van Minas Gerais; een staat met zo’n 22 miljoen inwoners waarvan officieel 70% katholieken. De provincie telt honderd broeders verspreid over vijftien communiteiten. Elf broeders zijn nog in opleiding, vijf zijn novice en zes tijdelijk geprofest. Enkele broeders die reeds hun plechtige professie gedaan hebben studeren nog, hetzij theologie hetzij een andere studie. Van de huidige broeders binnen de provincie Santa Cruz zijn er drie bisschop en eenenzestig priester. Op dit ogenblik zijn er nog zes Nederlandse broeders in de provincie waarvan de jongste 86 jaar is. Sinds de komst van de eerste Nederlandse franciscanen naar het land,125 jaar geleden, hebben 245 broeders uit de lage Landen in Brazilië gewoond en gewerkt.

Gerard van Buul ofm

Deze tweede aflevering in de serie Indruk verscheen eerder in het magazine Minderbroeders Franciscanen, 2024, editie 2.