Meditatief kleuren voor de kleine en grote mens
Mandala’s verbinden ons met heel de schepping
Ter gelegenheid van het jubileum van het Zonnelied en geïnspireerd door artikelen over mandala’s in franciscaanse bladen ontwierp zuster Elisabeth Luurtsema een eigen mandala. “Het tekenproces hielp mij om nog meer in verbinding te geraken met het veelkleurige Zonnelied”, schrijft zuster Elisabeth aan de redactie. Graag deelt zij hier het resultaat.
We voegen er een zwart-witte lijnversie bij, geschikt voor de kleine en grote mens, om zelf in te kleuren.
Mandala’s in Oost én West
Een mandala (cirkel in het Sanskriet) is een geometrisch patroon dat symbolisch het hele universum in zijn spirituele dimensies uitbeeldt. Daarnaast dient het als meditatiehulpmiddel. De afbeeldingen stammen met name uit oosterse religies zoals het hindoeïsme, boeddhisme, jaïnisme en shintoïsme.
Hoewel het woord mandala zijn oorsprong heeft in het Oosten zijn cirkelvormige, symmetrische patronen ook in het christendom terug te vinden, zoals bijvoorbeeld in roosvensters in gotische kathedralen, in kloostertuinen en labyrinten. Ook sommige iconen zijn opgebouwd in geometrische vormen die rust en ordening uitstralen, vergelijkbaar met de functie van mandala’s.
In de afgelopen decennia is er binnen christelijke meditatie- en bezinningstradities (bijv. Taizé, christelijke mindfulness, kloosterretreats) ruimte ontstaan voor het gebruik van mandala’s als meditatiehulpmiddel, gebedsondersteuning, of expressie van geloof: zelfgemaakte mandala’s met christelijke symbolen.
In zijn oosterse vorm gaat het fenomeen terug op de veda’s, de oudste hindoegeschriften, maar ook in het Tibetaans boeddhisme worden mandala’s gebruikt. Het kunnen tekeningen zijn op papier of doek, maar ze kunnen ook van allerlei andere materialen zijn samengesteld, zoals natuurmandala’s of zandmandala’s. Die laatste worden, omgeven met rituele ceremonies, minutieus vervaardigd met zandkorrels, waarna ze weer even ceremonieel worden vernietigd en aan de natuur teruggegeven. Mandala’s kunnen ook reliëfvormen krijgen. Ze kunnen dienen als architectonisch grondpatroon of als patroon van een pelgrimageroute.
Zo heeft de pelgrimage rond de berg Hiei nabij het Japanse Kyoyo het patroon en de functie van een mandala. Op de route liggen een groot aantal heiligdommen en rituele plaatsen. De monniken van Hiei lopen de tocht van 35 kilometer honderd nachten achtereen en verrichten tijdens de rondgang ruim 250 rituele handelingen. (Een artikel hierover is te vinden in Franciscaans Leven, 2024, nummer 3.)
De oudste mandala’s zijn gevonden in West-China en in Japan, in beide vindplaatsen geschilderd op zijde en daterend uit de negende eeuw. De oudste Tibetaanse mandala’s stammen uit de twaalfde eeuw.
De psychiater Carl Gustav Jung zag de mandala als symbolische voorstelling van het ‘zelf’ — het centrum van de menselijke psyche.
