Deel 6: Pfarrer Pilz verheft Italiaans deuntje tot Duitstalige religieuze meezinger
Van Zonnelied tot partyhit
In 2025 is het Zonnelied van Franciscus van Assisi 800 jaar jong. Gedurende deze acht eeuwen heeft het een ontelbare schare dichters, schrijvers, musici en andere kunstenaars geïnspireerd. Om deze verjaardag te vieren, brengen we dit jaar elke maand een bijzondere uitvoering of interpretatie van Franciscus’ literaire meesterwerk. Deze maand verhaalt broeder Hans-Peter Bartels de ontstaansgeschiedenis van een Zonneliedversie die in Duitsland uitgroeide tot een regelrechte hit.
Pastor Winfried Pilz, auteur van de Duitse liedtekst.
De Duitse versie.
‘Laudato si ’uit 1974 is in Duitsland een van de bekendste religieuze liedjes van na 1945
Het lied ‘Laudato Si’ of ‘Sei gepriesen, du hast die Welt geschaffen’ is een populaire versie van het Zonnelied, gericht op jongeren. De auteur van het lied is de Duitse priester Winfried Pilz (1940-2019), die daartoe geïnspireerd werd door vooral de melodie van een Italiaans liedje, dat eveneens vernoemd was naar de openingswoorden van Franciscus’ Zonnelied. Er bestaat ook een Nederlandse vertaling van de Duitse reli-hit.
Winfried Pilz was voorzitter van het Duitse Kindermissionswerk ‘Die Sternsinger’. In Nederland stond deze van oorsprong Franse organisatie bekend als Genootschap van de Heilige Kindsheid en tegenwoordig als de Missionary Childhood Association (MCA). Deze organisatie probeert kinderen te interesseren voor het missiewerk van de RK Kerk en roept hen op daartoe geld in te zamelen.
De Duitse afdeling is gekoppeld aan het zogenaamde ‘Sternsingen’: verkleed als de driekoningen gaan kinderen op 6 januari langs de huizen om snoep, of in dit geval geld in te zamelen. In Nederland kennen we deze traditie met name in Limburg en Noord-Brabant; vergelijkbaar met het bekendere ‘Sintemaarten’ op 11 november. Vanwege zijn werk is het dus niet zo vreemd dat Winfried Pilz zelf ook liederen voor kinderen en jongeren maakte, zoals het Sei-gepriesen-lied.
Winfried Pilz
Pilz werd in 1940 geboren in Warnsdorf, Sudetenland (tegenwoordig Varnsdorf in Tsjechië). Hij en het gezin van zijn ouders behoorden na de oorlog tot de zogenoemde ‘Heimatsvertriebenen’, de Duitstaligen die hun woonplaatsen, in wat nu onder meer Polen, Tsjechië en Hongarije is, moesten verlaten. Hij groeide op in Wermelskirchen in het Rheinland. Na zijn studie theologie in Bonn en München werd hij priester in het aartsbisdom Keulen. Na kapelaan te zijn geweest in Euskirchen, werd hij jongerenpastor voor jongens binnen het aartsbisdom. In zijn werk nam hij het ‘Ora-et-Labora-principe’ vanuit het monnikendom over. Later was hij als ‘Jugendreferent’ in het Jugendhaus Düsseldorf, om vervolgens pastoor te worden in Kaarst (in de buurt van Neuss). Dat bleef hij tot 2000. Daarna was hij tot 2010 voorzitter van het genoemde Kindermissionswerk ‘Die Sternsinger’. De laatste twee jaar van zijn werkzame leven was hij pastoor voor de Duitstalige gemeenschap in Praag. Na zijn pensionering trok hij zich terug in Leutersdorf in Saksen, slechts enkele kilometers van zijn geboorteplaats. In 2019 overleed hij, 79 jaar oud, in Görlitz.
Pilz schreef liedteksten en componeerde talrijke Neues Geistliches Lieder, zoals de muziekstroming van moderne kerkliederen (na 1945) in Duitsland heet. Zijn bekendste lied is de Duitse versie van Laudato Si uit 1974. Het lied wedijvert in Duitsland om de titel ‘bekendste religieuze lied na 1945’ met ‘Danke für diese guten Morgen’ (bij ons bekend als ‘Dank u voor deze nieuwe morgen’). Ondanks de beschuldigingen van seksueel misbruik aan Pilz’ adres in 2022, heeft zijn bekendste lied niet aan populariteit ingeboet.
Niet alleen Franciscus
Winfried Pilz kwam de melodie voor het eerst tegen in Italië in 1974, met het refrein ‘Laudato si, o mi signore’. Het bleef in zijn geheugen hangen en hij schreef de Duitse coupletten. Als directeur en pastor van het jeugdcentrum Altenberg zong hij het lied met Pinksteren 1975 voor jongeren, die er zo enthousiast over waren dat het al snel een begrip werd.
Het refrein is in het Italiaans en bestaat uit het viervoudige Laudato si, o mi signore, de openingswoorden van Franciscus’ Zonnelied. De vier rijmloze regels van alle negen Duitse coupletten beginnen met de kreet “Sei gepriesen” (“Wees geprezen”), gevolgd door een reden om God te loven, samengevat in de altijd identieke slotregel: “Sei gepriesen, denn du bist wunderbar, Herr”. De coupletten 1 tot en met 6 behandelen de schepping, met niet alleen Franciscus’ Zonnelied maar ook Daniël 3:57-82 en Psalm 104 als inspiratiebron. De coupletten 7 en 8 vieren de incarnatie, dood en opstanding van Jezus Christus. Het negende couplet vormt de eschatologische conclusie.
Echte oorwurm
De melodie, die in essentie uit zich herhalende noten bestaat, heeft een cadanspatroon. Dit patroon zorgt er ook voor dat enkele akkoorden gecombineerd kunnen worden, zodat het lied ook als tweestemmige canon te zingen is. Dat samen met het consistente non-beat ritme in elke regel, maakt het lied tot een echte oorwurm.
De melodie, zoals Winfried Pilz later bemerkte, vertoont een sterke gelijkenis met een gelijknamig lied dat in de jaren zeventig verscheen in liedboeken van de Focolare-beweging, daar zonder auteursvermelding. Dit lied blijkt Laudato van de Italiaanse groep I Cachi d’Aspa te zijn, die het in 1968 opnam. De auteurs waren de bandleden Maurizio d’Adda (tekst) en Sergio Chiesa (muziek).
Het lied zoals het gestalte kreeg in de versie van Pilz werd ook buiten kerkelijke kringen populair. Een bewijs daarvoor is het grote aantal parodieën, waaronder die van de Duitse feestliederenzanger Mickie Krause uit 2006, dat in Duitsland een hit werd. Krause, zelf met een katholieke achtergrond, deelde zijn credits met Franciscus van Assisi (niet met Pilz).
De Italiaanse oerversie, wat de melodie betreft.
De partyversie van Mickie Krause.
Theoloog/dichter André Troost tekende voor de Nederlandse vertaling van de Duitse tekst.
Nederlandse vertaling
De Nederlandse vertaling van het lied is gemaakt door de Nederlandse theoloog en dichter André Troost (Den Haag, 20 oktober 1948). Hij vertelt daar zelf over: “De liedtekst van Winfried Pilz vertaalde ik op verzoek van de redactie die de bundel Hoop van alle volken voorbereidde. Het was dus nooit mijn bedoeling een eigen versie van het Zonnelied te maken. Ik aanvaardde alleen de uitdaging om het Duitse lied zo goed mogelijk in het Nederlands te vertalen. Erg lastig was die ‘klus’ niet, omdat de oorspronkelijke tekst weinig of geen rijmwoorden bevat. Wel was het vanzelfsprekend zaak de tekst zo goed mogelijk bij de bestaande melodie te laten aansluiten. Ik hoop en geloof dat dit wel gelukt is.”
Troost verving het kenmerkende ‘Sei gepriesen’ in het Nederlands door ‘Halleluja’, waardoor de tekst net iets verder van het Zonnelied afstaat dan het Duitse origineel. Verder volgt Troost zoveel als mogelijk de negen vierregelige coupletten van Pilz. De bundel Hoop van alle volken bevat allemaal uit andere talen naar het Nederlands vertaalde hedendaagse kerkliederen. De bundel verscheen in 1998. Ook Troosts versie is dus inmiddels ruim een kwart eeuw oud. Het lied werd ook opgenomen in de leidbundel Breng mij over grenzen, die uitkwam vanwege de Wereldjongerendagen in Keulen in 2005.
Broeder Hans-Peter Bartels ofm
De Nederlandstalige versie.
