Ik leerde het Zonnelied Cantico del Sole kennen in december 2017. Ik was met een vriendin, de concertpianiste Vivian Choi, naar Assisi gereisd voor een pelgrimage ter gelegenheid van Kerstmis. We waren uitgenodigd voor een persoonlijke rondleiding door San Damiano, een heilige plek die de heilige Franciscus zelf herbouwde voor de heilige Clara. Hier woonden we de nachtmis bij.

Tijdens de rondleiding bezochten we de cel waar Clara woonde, de kapel en de binnenplaats waar haar bron te vinden is. We werden ook rondgeleid door de basiliek van Santa Maria degli Angeli, de Portiunculakapel, de tuin van doornloze rozen en door de gangen die versierd zijn met scènes van de geboorte van Jezus, afkomstig uit alle landen van de wereld. Ook werden we rondgeleid door de basiliek van de heilige Clara, waar we haar graf konden bezoeken. De pelgrimage was een ontroerende en emotionele spirituele ervaring die mij diep raakte en de loop van mijn leven veranderde.

Toen de rondleiding was afgelopen, kregen we een exemplaar van het Cantico als geschenk van de broeders die ons hadden begeleid.

Elementaire kosmologie

Het Cantico is een lofzang op de essentiële en elementaire kosmologie, waarin de trinitaire band zichtbaar wordt tussen de Schepper, de Schepping en het Geschapene in liefde, harmonie en perfecte balans. Het is een bezwering door middel van de goddelijke liefde. Het lied roept als het ware een holistisch herstel op van lichaam en geest door de voeding van Zon en Aarde. Lichamelijke en spirituele ervaringen worden verbonden met de vier elementen wind, water, vuur en aarde die met elkaar in wisselwerking staan en in balans en harmonie worden gebracht, overdag geleid door het licht en de warmte van de zon en ’s nachts door de koele sereniteit van maan en sterren.

De wind vormt het weer, rijzend in de lucht, warm en vochtig in balans met het vitale element water, koel en vochtig, kostbaar en bescheiden, bewonend de aarde.

Het stijgende element van vuur is heet en droog en staat in balans met het koele, droge element van de aarde die fruit, bloemen en kruiden levert.

De vier elementen van de natuur, die met elkaar in harmonie en balans interacteren, geaccentueerd door de symmetrie van de tekst, schetsen een prachtige visie waarin de natuur alles biedt wat essentieel is om alle wezens te voeden en te onderhouden.

Humorenleer

De manier waarop het Cantico is opgebouwd, resoneert met de bekende middeleeuwse humorenleer, ontwikkeld door Hippocrates, Galen en Avicenna, geïnspireerd op Aristoteles. De humorenleer was de basis van de medische praktijk in de middeleeuwse wereld en bleef de standaard tot aan de moderne tijd. Binnen deze filosofie vormen de vier elementen, lucht, water, vuur en aarde het universum, en tegelijkertijd vormen ze het materiële lichaam. De vier elementen werden gekoppeld aan de vier humorale levenssappen die in het lichaam worden gevonden: bloed, slijm, gele gal en zwarte gal. En deze zijn weer verbonden met de vier temperamenten: sanguinisch (vurig), flegmatisch (kalm en rustig), cholerisch (driftig) en melancholisch (weemoedig). Zie onderstaand schema.

Men geloofde dat ziekte en aandoeningen van het lichaam te wijten waren aan een onbalans van de humoren, die ook verantwoordelijk waren voor mentale aandoeningen verband houdend met de temperamenten, zoals het gevoel van melancholie. Muziek werd gebruikt om de temperamenten in balans te brengen, op dezelfde manier als medicinale kruiden werden gebruikt om de humoren in balans te brengen en ziektes te genezen.

Van bepaalde modi en toonladders werd gezegd dat ze een bepaald temperament zouden hebben. Daarom werd, om het temperament van een patiënt in balans te brengen, een toonladder van het tegengestelde temperament gespeeld voor of door de patiënt. Zo kon de balans zich herstellen.

Deze praktijk was bekend in de tijd van de heilige Franciscus en in dit licht is het boeiend om te overwegen dat het Zonnelied werd geschreven om de harmonie in het lichaam te herstellen door de humoren en de geest te kalmeren en vrede te brengen door de temperamenten in balans te brengen. Het is een prachtige visie, geïllustreerd door de tekst, dat herstel en genezing van het lichaam overeenkomt met het herstel in de natuur, namelijk door de balans van de vier elementen te herstellen. De natuur en het lichaam worden op overeenkomstige wijze genezen.

Toonzetting Cantico

In 2021 kreeg ik de opdracht van de gemeenschap van Sant’Egidio in Amsterdam om een nieuw werk te schrijven ter gelegenheid van het jubileumjaar van het orgel in de Mozes en Aäronkerk op het Waterlooplein. Het concert en de viering waren gepland voor oktober en omdat de datum van het concert dicht bij het feest van de heilige Franciscus lag, werd ik geïnspireerd om het Zonnelied voor dit evenement te bewerken.

Ik koos bij de toonzetting van het Cantico voor een ensemble bestaande uit orgel, harp, saxofoon en stem, gebaseerd op de instrumentatie van een liedcyclus die ik in 2008 schreef, genaamd The Open Road, met gedichten van Walt Whitman. De gedichten van Whitman resoneren in mijn gedachten bij het Zonnelied van de heilige Franciscus, omdat Whitman een visie schildert waarin de natuur alles is wat nodig is om de reis en de vitaliteit van lichaam en ziel te ondersteunen. Het werk werd geschreven voor het Herz Ensemble.